Ακολουθούν σημειώσεις για το κείμενο, συνοδευόμενες από ερωτήσεις. Για να απαντήσετε θα σας βοηθήσουν οι μαθητές του Β2 του ΓΕΛ Ν. Περάμου!
Α. Ο ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ - ΤΟ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ
Αλεξανδρος Παπαδιαμάντης (1851-1911)
1.
Κατεξοχήν διηγηματογράφος, ο Παπαδιαμάντης
έγραψε 169 διηγήματα και μόλις 3 (ιστορικά-ρομαντικά) μυθιστορήματα, στα
πρώτα χρόνια της συγγραφικής του δραστηριότητας.
à Ποια χαρακτηριστικά του διηγήματος ως λογοτεχνικού είδους
αναγνωρίζετε στο «Μοιρολόγι της φώκιας»;
2.
Ο Παπαδιαμάντης αντλεί τα θέματά του από τη σύγχρονή του πραγματικότητα,
την οποία παρατηρεί από κοντά και αναπαριστά
πιστά στο έργο του. (ρεαλισμός - νατουραλισμός)
à Πώς πετυχαίνει ο συγγραφέας να προσδώσει ρεαλισμό στο διήγημα;
3.
Οι υποθέσεις των έργων του είναι σκηνές από τη ζωή στο χωριό και στην
ύπαιθρο.
4.
Οι ήρωές του είναι είναι απλοί και ταπεινοί άνθρωποι
του λαού, που κουβαλάνε τα ήθη, τα
έθιμα, τις δοξασίες του τόπου τους και τη λαϊκή σοφία τους. (ηθογραφικός
χαρακτήρας)
à Εντοπίστε στο διήγημα ηθογραφικά
στοιχεία.
5.
Αγαπημένος τόπος - σκηνικό της δράσης
είναι η ιδιαίτερη πατρίδα του, η Σκιάθος.
à Ποιες εικόνες της Σκιάθου οριοθετούν το συγκεκριµένο περιβάλλον
στο διήγημα;
6.
Βασικοί
άξονες γύρω από τους οποίους στρέφεται το έργο του Παπαδιαµάντη είναι η βαθιά προσήλωση στη χριστιανική πίστη και
η απεικόνιση του πόνου και των παθών της
ζωής των απλών ανθρώπων. («καθημερινοί
άνθρωποι που πάσχουν συχνά απλώς και μόνο επειδή ζουν» Κ. Παπαγιώργης)
à Πού εντοπίζονται αυτά τα θέματα στο διήγημα;
7.
Ένας επίσης από τους στόχους του
συγγραφέα στα διηγήµατά του είναι να υπογραμμίσει τη συµµετοχή της φύσης στον ανθρώπινο πόνο.
à Πώς επιτυγχάνεται αυτός ο στόχος στο διήγηµα;
8. Το διήγηµα «Το μοιρολόγι της φώκιας»
ανήκει στη γ’ περίοδο δημιουργίας του συγγραφέα, που χαρακτηρίζεται: α) από ρεαλιστική προσέγγιση των
πραγμάτων με διάθεση κριτική και β)
από διηγήματα αυτοβιογραφικά. Φυσικά, δεν
εκλείπει καθόλου ο ηθογραφικός χαρακτήρας.
9.
Άλλα χαρακτηριστικά αφηγήματα της
περιόδου: «Όνειρο στο κύμα», «Η Φαρμακολύτρια», «Η Φόνισσα» κ.ά.
Β. ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ
1.
Ο αφηγητής σκιαγραφεί τη μορφή της γρια-Λούκαινας μέσα
από τις πράξεις της, τα λόγια της, αλλά και μέσα από πληροφορίες για την
προσωπική της ιστορία που ο ίδιος παραθέτει.
à Ποια είναι τα χαρακτηριστικά
της γρια-Λούκαινας, σύμφωνα με το κείμενο; Μπορεί, τελικά, να θεωρηθεί τραγική
φιγούρα και γιατί;
2.
Η Ακριβούλα: à Πώς περιγράφεται; Με ποια εικόνα συμβολίζεται το πέρασμά της από
τη ζωή στον θάνατο;
3.
Σημαντικότατος είναι και ο ρόλος του μικρού βοσκού:
«... σηµαδιακός κι αταίριαστος είναι» θα
πει γι’ αυτόν η γρια - Λούκαινα. Η ύπαρξη του βοσκού υπηρετεί διπλή λειτουργική
σκοπιµότητα. Πρώτα-πρώτα η µουσική του έχει µοιραία επίδραση στο αθώο θύµα.
Ακούγοντάς την η Ακριβούλα νυχτώθηκε κι έχασε τον προσανατολισµό της. Αλλά,
εκτός από αυτό, ο συγγραφέας θέλησε µε το βοσκό να αντιθέσει το ‘φαιδρόν
ποιµενικό άσµα’ του µε το ‘πένθιµο µοιρολόγι» της Λούκαινας.» (Γ.
Παγανός)
4.
Στο διήγημα συνυπάρχουν θέματα (σκηνές, εικόνες, αναφορές) που
σχετίζονται με τη ζωή και με τον θάνατο.
à Να επισημάνετε όλα τα στοιχεία (σκηνές,
εικόνες, αναφορές) που συνθέτουν την αντιπαράθεση ζωής-θανάτου.
5.
Η παγίδευση της Ακριβούλας
αποτελεί το έργο μιας καλοστημένης «σατανικής μηχανής». Ο θάνατός της
προετοιμάζεται απ’ την αρχή κιόλας του διηγήματος, καθώς σ’ αυτή συντελούν
και τα πρόσωπα και ο τόπος και ο χρόνος της ιστορίας. Συγκεκριμένα:
·
Η γρια-Λούκαινα,
η γιαγιά της, απορροφημένη στις αναμνήσεις των νεκρών και των απόντων της, αλλά
και στην εργασία της, ακούει το «μπλουμ!», αλλά δε βλέπει από ‘κει που
βρίσκεται, οπότε παρερμηνεύει τον ήχο.
·
Ο μικρός
βοσκός, απορροφημένος από το τραγούδι του, δεν παρατηρεί το κορίτσι, ενώ η θέση του (σε λάκωμα) δεν
του επιτρέπει να δει, παρόλο που ακούει το «μπλουμ!».
·
Η μικρή
ηλικία της Ακριβούλας (9 ετών). Η παιδική περιέργεια, η αθωότητα και η
άγνοια του σωστού δρόμου την παρασύρουν έξω απ’ το δρόμο της, την καθυστερούν
και την εκθέτουν σε κίνδυνο.
·
Ο ήχος
της φλογέρας του βοσκού βγάζει το κορίτσι απ’ το δρόμο του και καλύπτει την
κραυγή του κοριτσιού, την ώρα που πέφτει στο γκρεμό)
·
Ο τόπος
είναι άγνωστος στο παιδί και το μοιραίο μονοπάτι απότομο και κατηφορικό. Ο
βράχος είναι πολύ ψηλός και τα νερά της θάλασσας από κάτω πολύ βαθιά.
·
Η ώρα
είναι περασμένη: το παιδί ξεκινά το απόγευμα, αλλά την ώρα του πνιγμού
είναι πια βράδυ. Επιπλέον, τα στοιχεία της φύσης δεν ευνοούν τη σωτηρία του:
έχει συννεφιά και τ’ αστέρια δε φαίνονται, ενώ το φεγγάρι είναι χάση του.
6.
Η αποτυχία των ανθρώπων (γιαγιάς, βοσκού) να σώσουν
το παιδί είναι γεγονός που θέτει υπό αμφισβήτηση την ασφάλεια που μπορεί να
προσφέρει η ανθρώπινη παρουσία. Η φώκια
µετατρέπεται σε ανθρώπινη «µορφή» και αναλαμβάνει να εκφράσει τον ανθρώπινο πόνο.
7.
Η επανάληψη
του «εξηκολούθει» που σημειώνεται μετά τον πνιγμό αποτελεί απόδειξη ότι,
παρόλο που ο θάνατος καραδοκεί σε κάθε μας βήμα, η ζωή συνεχίζεται…
8.
Το μοιρολόγι της φώκιας καταλήγει στο
δίστιχο που εκφράζει τον την κοσμοαντίληψη
του Παπαδιαμάντη και απ’ την προσωπική
ιστορία περνάει στο διαχρονικό μήνυμα:
τα βάσανα και οι καημοί δε σταματούν ποτέ για τον άνθρωπο*∙ η ζωή, ωστόσο, πάντα
θα συνεχίζει το δικό της αμείωτο ρυθμό προς τα εμπρός∙ ο άνθρωπος οφείλει να
δείχνει εγκαρτέρηση, γιατί, τελικά, η αντοχή του ανθρώπου στον πόνο είναι μεγάλη
(βλ. γρια-Λούκαινα).
* «Η επί γης ευτυχία είναι μια στιγμούλα και η
στιγμούλα αυτή είναι ένα σκαλοπάτι για να περάσεις από το άλλο μέρος, το μέρος
του θανάτου ». (Οδυσσέας
Ελύτης)
Γ. ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ - ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ
1.
Ο αφηγητής είναι ετεροδιηγητικός
(=δε συμμετέχει στην ιστορία), γι’ αυτό και η αφήγηση είναι τριτοπρόσωπη.
Είναι αφηγητής-παντογνώστης /θεός (=γνωρίζει τα πάντα: γεγονότα,
σκέψεις, συναισθήματα των ηρώων) και η εστίασή του είναι μηδενική
(=δε βλέπει την ιστορία από τη σκοπιά κάποιου ήρωα∙ δεν έχει συγκεκριμένη
σκοπιά).
2.
Αφηγηματικοί
τρόποι που χρησιμοποιούνται είναι: η αφήγηση, η περιγραφή, ο
(εσωτερικός) μονόλογος. à Εντοπίστε παραδείγματα
3.
Ο χρόνος ιστορίας συμπίπτει σχεδόν με
το χρόνο αφήγησης (=η σειρά αφήγησης των γεγονότων συμπίπτει με τη χρονική
σειρά τους).
4.
Η αφήγηση του οικογενειακού δράματος της
γρια-Λούκαινας μπορεί να θεωρηθεί περίπτωση αναδρομικής αφήγησης (flash-back).
5.
Χρόνος της ιστορίας: από την
αρχή του ηλιοβασιλέματος ως το σκοτείνιασμα.
6.
Χώρος της ιστορίας: ο
περιβάλλων χώρος του Κοιμητηρίου («Μνημούρια») και της παραλίας «Κοχύλι».
à Με ποιο τρόπο ο τόπος και ο
χρόνος συμβάλλουν στη δημιουργία της συνολικής ατμόσφαιρας του διηγήματος;
Διαβαστε το εξής: «ο τόπος
της ξένοιαστης χαράς την ημέρα μεταστοιχειώνεται σε τόπο μνήμης του θανάτου,
μυστηριακής γοητείας και κινδύνου, μόλις αρχίζει να αποσύρεται το φως» (Χ. Μαλεβίτσης)
7.
Πρόσωπα της
ιστορίας είναι: η γρια-Λούκαινα, ο βοσκός, η Ακριβούλα και η φώκια (η οποία
αναλαμβάνει ρόλο ανθρώπινο στο τέλος του διηγήματος. Βλ. επίσης τον τίτλο)
à Σχολιάστε τα ονόματα των
γυναικών σε σχέση με το ρόλο που παίζει η καθεμιά στην ιστορία.
8.
Αρκετά είναι στο διήγημα τα στοιχεία τραγικής
ειρωνείας. à Εντοπίστε τα.
9.
Στο διήγημα κυριαρχούν εικόνες οπτικές
(στατικές και κινητικές). à Εντοπίστε
τις.
10. Οι ακουστικές
εικόνες είναι τρεις: 1) το μοιρολόγι της γριάς, 2) το χαρούμενο τραγούδι
του βοσκού και 3) το μοιρολόγι της φώκιας.
à Ποιο είναι το περιεχόμενο και ποια η λειτουργία καθενός από τα
τραγούδια;
à Συγκρίνετε τα δυο μοιρολόγια. Ποιο είναι τραγικότερο και γιατί;
11.
Κυρίαρχα στην αφήγηση είναι τα αντιθετικά
ζεύγη εικόνων, προσώπων και θεμάτων (ζωή vs θάνατος, χαρά vs λύπη, αθωότητα
vs
κίνδυνος, γρια-Λούκαινα vs βοσκός, κ.ά.),
αλλά και αντιστοιχίες (παγίδευση γολέτας ~ παγίδευση Ακριβούλας,
ηλιοβασίλεμα ~ κοιμητήριο)
12.
Στο διήγημα συνδυάζονται το ρεαλιστικό
με το ποιητικό στοιχείο (η λεπτομερειακή περιγραφή του τοπίου, τα στοιχεία
από τη ζωή των ηρώων, η χρήση της δημοτικής με σκιαθίτικους ιδιωματισμούς, αλλά
και η παρουσία της φώκιας και ο ανθρώπινος ρόλος της μοιρολογίστρας που
αναλαμβάνει να παίξει).
13. Η
γλώσσα του Παπαδιαμάντη
«Θα έλεγα ότι υπάρχουν
στη γλώσσα του Παπαδιαµάντη τρεις αναβαθµοί:
α) Στους διαλόγους χρησιµοποιεί σχεδόν φωτογραφικά αποτυπωµένη την
οµιλούµενη λαϊκή γλώσσα για πολλές φορές και µε τους σκιαθίτικους ιδιωµατισµούς,
β) στην αφήγηση υπάρχει µια άλλη γλώσσα µε βάση βέβαια την καθαρεύουσα αλλά
και µε πρόσµειξη πολλών στοιχείων της δηµοτικής και αυτό αποτελεί
το πιο προσωπικό του ύφος
γ) στις
περιγραφές καθώς και στις λυρικές
του παρεκβάσεις η παραδεδοµένη από
την παλιότερη γενιά της πεζογραφίας» (=δηλ. αυστηρή καθαρεύουσα) (∆. Πλάκας - διασκευή)
à Εντοπίστε στο κείμενο παραδείγματα και από τις τρεις
περιπτώσεις.
Δ. ΑΔΙΔΑΚΤΟ
ΚΕΙΜΕΝΟ
Επίγραμμα Ξενοκρίτου
Ροδίου
Αρμύρα στάζουν τα μαλλιά σου, κόρη
δύσμοιρη.
Ναυάγησες και χάθηκες στον πόντο,
Λυσιδίκη.
Τη θάλασσα σαν είδες ν'
αγριεύει, τρόμαξες
και ρίχτηκες στα κύματα από το κοίλο
πλοίο.
Τώρα, τ' όνομά σου δηλώνει ο τάφος, την
πατρίδα σου την Κύμη,
πλην τα οστά σου κύμα ψυχρό της ακτής
τα λευκαίνει.
Πικρό
κακό για τον πατέρα σου τον Αριστόμαχο:
σε γάμο
σε
οδηγούσε, μα μήτε κόρη μήτε και νεκρή σε πήγε.
(Παλατινή
Ανθολογία, VII 29 1. Μετάφραση: Παντελής Μπουκάλας )
1.
Να συγκρίνετε την ιστορία της Ακριβούλας με αυτή
της Λυσιδίκης.
2. Να συγκρίνετε τον θρηνητικό τόνο του μοιρολογιού της
φώκιας για την Ακριβούλας με το επιτύμβιο επίγραμμα για τη Λυσιδίκη.