Σύγκριση της Αλληγορίας του Σπηλαίου"του Πλάτωνα με τα εμβληματικά δυστοπικά λογοτεχνικά έργα του 20ου αι. "1984" του G. Orwell και "Θαυμαστός καινούργιος κόσμος" του A. Huxley, την κινηματογραφική ταινία MATRIX και τον λόγο του Αποστόλου Παύλου.
Tο βίντεο είναι στα αγγλικά.
Tο βίντεο είναι στα αγγλικά.
Ακολουθεί ανάλυση της "συνομιλίας" των κειμένων από τον Παναγιώτη Σεράνη, στο πλαίσιο διδακτικού σεναρίου για την ερμηνεία και της προεκτάσεις της αλληγορίας του σπηλαίου της ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ του Πλάτωνα.
O
Huxley περιγράφει μια εποχή όπου η
τεχνολογία έχει μεταμορφώσει ολοκληρωτικά τη ζωή του ανθρώπου επιδιώκοντας μια
ουτοπική πραγματικότητα. Για να επιτύχει αυτό το στόχο η ηγεσία του «Θαυμαστού Καινούριου Κόσμου» έχει
φτάσει στον ολοκληρωτικό έλεγχο του ανθρώπου. Με σύνθημα το τρίπτυχο «Κοινότης,
Ταυτότης, Σταθερότης» το άτομο έχει γίνει μια τέλεια μηχανή με
προγραμματισμένες λειτουργίες, επιθυμίες ακόμη και συναισθήματα, τα οποία
ελέγχονται από τη βρεφική ήδη ηλικία μέχρι και το θάνατό του. Συνακόλουθα, κάθε
άτομο έχει μια προδιαγεγραμμένη πορεία πριν καν γεννηθεί, εφόσον όλοι οι άνθρωποι
ανήκουν σε μια κατηγορία ξεκινώντας από τον τύπο Α, όπου ανήκουν οι πιο ευφυείς
και ικανοί, και καταλήγοντας στην κατηγορία Ε, όπου ανήκουν οι απλοί εργάτες. Η
ουτοπία βασίζεται στην κοινωνική και πολιτική σταθερότητα και για το λόγο αυτό
πραγματοποιείται μαζική παραγωγή όμοιων ανθρώπων για να εξασφαλιστεί αρμονία
στην κοινωνία. Έτσι, η ομοιομορφία αυτή γίνεται ένας πρόσθετος παράγοντας
κοινωνικής σταθερότητας που διευκολύνει την προσπάθεια κοινωνικής ισορροπίας.
Το Παγκόσμιο Κράτος φροντίζει να διαφυλάξει την παραπάνω ισορροπία
προσανατολίζοντας τους πολίτες σε ένα πλαίσιο καταναλωτισμού και πειθαρχίας. Ο
προσανατολισμός αυτός πραγματοποιείται τόσο με την πλύση εγκεφάλου μέσα από τον
καθημερινό βομβαρδισμό μηνυμάτων από τη βρεφική ηλικία, όσο και με την αυστηρότητα
του μοντέλου ζωής που είναι αναγκασμένοι να υιοθετήσουν οι πολίτες. Έτσι, οι
απόπειρες διαφοροποίησης είναι ελάχιστες, αλλά και κάθε απόκλιση από το
ιδεολογικό πλαίσιο του Καινούριου Κόσμου αντιμετωπίζεται άμεσα με πειθαρχικές
ποινές κι εξορία. Ο έλεγχος και η λογοκρισία επεκτείνεται σε κάθε τομέα της
ζωής προκειμένου να μην αφεθεί τίποτα στην τύχη.
Κεντρικός
ήρωας του βιβλίου 1984 είναι ο
Ουίνστον Σμίθ, ένας συνηθισμένος άνθρωπος. Είναι κυβερνητικός υπάλληλος και
μέλος του εξωτερικού κόμματος της Ωκεανίας, μιας από τις τρεις χώρες που είναι
χωρισμένος πλέον ο πλανήτης. Οι κοινωνικές τάξεις στην Ωκεανία είναι τα μέλη
του εσωτερικού κόμματος (που ασκούν την διοίκηση της χώρας), τα μέλη του
εξωτερικού κόμματος (οι κρατικοί υπάλληλοι) και οι προλετάριοι (που είναι απλά
τα εργατικά χέρια της χώρας). Το κόμμα ασκεί την εξουσία έχοντας καταλύσει κάθε
έννοια ελευθερίας. Όλοι παρακολουθούνται, ακόμα και μέσα στα σπίτια τους, με
την βοήθεια οθονών. Όλα και όλοι ελέγχονται από τον Μεγάλο
Αδερφό. Όλα οφείλονται και πηγάζουν από τον Μεγάλο Αδερφό. Ένα πρόσωπο που
χρησιμοποιείται για την προσωποποίηση του κόμματος. Η ελευθερία έκφρασης αλλά
ακόμα και σκέψης έχει ποινικοποιηθεί. Στην προσπάθεια να ελεγχθεί, έχοντας ως
στόχο να καταργηθεί, η σκέψη, χρησιμοποιείται η γλώσσα. Η εξουσία ετοιμάζει την
«Νέα Ομιλία», που είναι η μόνη
γλώσσα στον κόσμο που το λεξιλόγιο της λιγοστεύει κάθε χρόνο. Σκοπός της Νέας
Ομιλίας είναι να στενέψει τα όρια της σκέψης, γιατί δεν θα υπάρχουν λέξεις για
να την εκφράσει κανείς.
Τα
δύο έργα παρουσιάζουν αρκετές διαφορές, οι μαθητές μπορούν όμως να εντοπίσουν
και ομοιότητες, αν βασίσουν την ανάλυση τους στην πλατωνική φιλοσοφία των ιδεών
και την ιδανική κοινωνία. Η συγκριτική αυτή μελέτη και ανάλυση μπορεί να
δείξει, με εύγλωττο τρόπο, την διαχρονικότητα των αρχαίων κειμένων και να
βοηθήσει τους μαθητές να αντιληφθούν ότι ο αρχαίος ελληνικός κόσμος (είτε μέσα
από την ιστορία, είτε μέσα από την λογοτεχνία και τη φιλοσοφία) είχε καταφέρει
να συλλάβει τον πυρήνα της ανθρώπινης ύπαρξης και ασχολήθηκε με θέματα που
απασχολούν τον άνθρωπο ως σήμερα. Αυτό άλλωστε τα κάνει τόσο δημοφιλή και
αποτελούν τη βάση πάνω στην οποία μεταγενέστεροι συγγραφείς προσπαθούν να
μετουσιώσουν και να καταστήσουν επίκαιρα τα μηνύματα τους, προσαρμόζοντάς τα
στη δική τους εποχή.